Bakü – Erivan hattında aylardır devam eden diplomasi trafiği, uluslararası kamuoyunu yeniden “kalıcı barış” beklentisine soktu. Uzman yorumlarına göre, Dağlık Karabağ ve çevresinde 2020’de yaşanan çatışmaların ardından imzalanan ateşkes anlaşmasıyla başlayan normalleşme sürecinde, taraflar son dönemde daha sık bir araya geliyor. Ancak, özellikle “Zengezur Koridoru” olarak adlandırılan ulaşım hattının açılması konusunda anlaşmaya varılması, bölgedeki istikrar için kritik önem taşıyor.
Müzakerelerde Son Durum
- Diplomatik Görüşmeler Hız Kesmiyor: Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, son aylarda farklı uluslararası platformlarda bir araya geldiler. Avrupa Birliği’nin ara buluculuğuyla yapılan görüşmeler, Washington ve Moskova’nın da yakından takip ettiği süreçte “kapsamlı barış anlaşması” metninin ana hatlarını belirlemeye çalışıyor.
- Zengezur Koridoru: Ermenistan toprakları üzerinden Nahçıvan’a kesintisiz kara bağlantısı sağlayacak proje, Azerbaycan tarafından “tarihi hakkın tesisi” olarak görülürken, Erivan yönetimi ise bu koridorun kendi toprak egemenliğini zedeleyebileceği yönünde endişeler taşıyor. Buna rağmen, bazı diplomatik kaynaklar projenin teknik boyutunun nasıl şekilleneceğinin masada olduğunu, belirli güvenlik ve gümrük protokolleri üzerinde de müzakerelerin yapıldığını bildiriyor.
- Sınırların Belirlenmesi ve Diğer Maddeler: İki ülke arasındaki barış anlaşmasında, Dağlık Karabağ’ın hukuki statüsü, sınırların netleştirilmesi ve yerinden edilmiş insanların geri dönüş süreci gibi kritik başlıklar da yer alıyor. Uluslararası kuruluşlar, mülteci ve yerinden edilmiş nüfusun güvenli dönüşünün barışın kalıcı olmasında belirleyici olduğu görüşünde.
Barışa Müdahale Eden Aktörler ve Bölgesel Denge
- Rusya’nın Rolü: 2020’de varılan ateşkesin garantörlerinden biri olan Moskova, hala bölgede askerî varlığını sürdürüyor. Rusya’nın, Azerbaycan ve Ermenistan arasında arabuluculukta etkin olması beklenirken, Ukrayna krizi sonrası yaşadığı uluslararası baskı ve kendi öncelikleri, müzakere sürecinde zaman zaman gerilime yol açıyor. Ermenistan da Rus barış gücünün performansını eleştirdiği dönemler yaşıyor.
- AB ve ABD’nin Girişimleri: Avrupa Birliği, tarafları Brüksel’de masaya oturtmak için yoğun çaba sarf ediyor. Aynı zamanda ABD Dışişleri Bakanlığı, iki ülke heyetlerini Washington’da da ağırlayarak barış anlaşmasına katkı sağlamayı hedefliyor. Batılı ülkelerin bölgede etkinlik arayışı, Rusya’nın geleneksel nüfuz alanı olarak gördüğü Güney Kafkasya’da farklı dinamikleri tetikliyor.
- Türkiye ve İran Faktörü: Türkiye, hem Azerbaycan ile yakın bağları hem de bölgede ekonomik ve stratejik çıkarları nedeniyle barış sürecinde önemli bir aktör. İran ise Ermenistan ile sınır komşusu olarak, Zengezur Koridoru’nun açılması halinde kendi transit yollarının devre dışı kalma ihtimalinden endişe ediyor. Tahran yönetimi, bölgesel dengelerin tek taraflı değişmesini istemediği için sık sık sürece dair açıklamalar yapıyor.
Zengezur Koridoru’nun Gerçekleşme İhtimali
- Ekonomik ve Stratejik Önemi: Koridorun hayata geçirilmesi durumunda, Azerbaycan ve Türkiye arasındaki kara ulaşımı kesintisiz hale gelecek. Bu projenin, hem Bakü hem de Ankara için enerji ve ticaret ağlarında büyük avantaj sağlaması bekleniyor. Aynı zamanda Ermenistan için de koridorun getireceği olası ekonomik kazanımlar ve sınırların açılmasının sağlayacağı ticari canlılık göz ardı edilmiyor.
- Zorluklar ve Çekinceler: Ermeni kamuoyunun bir kısmı koridorun “egemenlik ihlali” riski taşıdığına dair kaygılarını dile getiriyor. Koridorun statüsüne ilişkin yol güvenliği, gümrük noktaları ve askeri kontrol gibi kritik noktaların çözüme kavuşması gerekiyor. Diplomatik kaynaklar, bu noktada “uluslararası garantörlük” mekanizmalarının devreye girebileceğini ifade ediyor.
Uzman Yorumları
Bölgeyi yakından takip eden uluslararası ilişkiler uzmanı Prof. Dr. Aram Melikyan, sürecin hassas bir dengede ilerlediğine dikkat çekiyor:
“Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki diyalog, dış aktörlerin de devrede olması nedeniyle karmaşık bir yapıya bürünüyor. Her iki taraf da kalıcı barış istiyor gibi görünse de geçmiş çatışmaların izleri kolay silinmiyor. Zengezur Koridoru’nun açılması ekonomik açıdan bir ‘kazan-kazan’ formülü olabilir. Yine de Erivan ve Bakü yönetimlerinin iç siyasetteki basınçları gözeterek adım atması gerekiyor.”
Öte yandan enerji ve bölge jeopolitiği uzmanı Dr. Leyla Alizade ise Rusya-Ukrayna geriliminin Kafkasya’daki barışa doğrudan etki yapabileceğini savunuyor:
“Rusya’nın bölgedeki öncelikleri değişti. Hem AB hem de ABD, Kafkasya’da nüfuz alanını genişletme eğiliminde. Bu durum, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki müzakerelerin gidişatını yakından etkiliyor. Başarıyla sonuçlanan bir anlaşma, sadece iki ülke için değil aynı zamanda Avrupa’nın enerji arz güvenliği için de önemli.”
Sonuç ve Beklentiler
Gözlemciler, kısa vadede kapsamlı bir barış anlaşmasına ulaşılmasının mümkün olduğunu, ancak bunun için özellikle Zengezur Koridoru ve Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan toprağı olduğunun tanınması ve karşılıklı güven artırıcı adımların atılması gerektiğini vurguluyor.
Önümüzdeki Haftalar Belirleyici Olacak:
- AB ve ABD’nin diplomatik girişimleri hız kazanabilir.
- Rusya’nın tutumu ve bölgede hâlâ bulunan barış gücü askerlerinin varlığı müzakerelerin seyrini doğrudan etkileyecek.
- Taraflardan gelen resmi açıklamalara ek olarak, iç kamuoylarının bu sürece desteği de anlaşmanın kaderini belirleyecek faktörler arasında yer alıyor.
Bölge Halkının Beklentisi
Hem Azerbaycan’da hem de Ermenistan’da siviller, uzun yıllardır süren belirsizliğin sona ermesini istiyor. Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla sınır ötesi ticaret, turizm ve kültürel etkileşimin artması, ekonomik kalkınmayı tetikleyebilir. Dolayısıyla, kapsamlı ve sürdürülebilir bir barış anlaşması, sadece iki ülke için değil, tüm Güney Kafkasya bölgesinin istikrarı için de kritik öneme sahip.
Bölgede barışın tesis edilip edilmeyeceğini ise önümüzdeki dönemde yapılacak diplomatik temaslar ve büyük güçlerin tutumu belirleyecek. Zengezur Koridoru konusunda varılacak uzlaşma, kalıcı barışın anahtarı olarak görülüyor.
