Bilim insanları, farelerin tıpkı insanlar gibi, bilinçsiz bir akranla karşılaştıklarında kendi yöntemleriyle “ilk yardım” benzeri davranışlar sergilediğini uzun zamandır gözlemliyor. Geçtiğimiz yıl hakemli dergi Science’ta yayımlanan bir çalışmada, bir farenin geçici olarak anestezi yoluyla bayıltılmasıyla başlayan deneyler, “seyirci” konumundaki diğer farenin bilinçsiz arkadaşını uyandırma çabasını ortaya koymuştu. Araştırmacılar, makine öğrenimi tabanlı bir yorumlayıcı yardımıyla bu davranışları adım adım inceledi.
Bu deneyde, “seyirci” farenin, uyandırma sürecine önce koklama ve tımar etme gibi nazik davranışlarla başladığı, ardından baygın haldeki farenin ağzını veya dilini ısırarak solunum yollarını açmaya çalıştığı görüldü. Hatta refakatçi farenin, baygın farenin dilini dışarı çekerek solunum yolunu genişletmeye çalıştığı vakaların oranı yüzde 50’yi aştı. Ağzına küçük bir plastik top yerleştirilen baygın farelerde ise “seyirci” farenin o topu çıkarmayı başararak ilk yardım benzeri eylemlerine devam ettiği durumlar yüzde 80’i buldu.
Bilim insanları, bu davranışın yalnızca etkili olmasına değil, aynı zamanda insanların ilk yardım prosedürleriyle şaşırtıcı derecede benzer olmasına da dikkat çekiyor. İnsanlarda kalp masajı veya suni teneffüs gibi müdahalelerde, solunum yolunu açmanın temel bir adım olmasıyla benzerlik kuran uzmanlar, farelerin de sosyal bağ kurdukları başka bir fareyi hayatta tutmak için benzeri bir çaba gösterdiğini vurguluyor.
Yeni Bulgular: Sosyal Bağlar ve Hormonal Etkenler
Son dönemde farklı üniversitelerde yürütülen ek çalışmalar, farelerin bu yardım davranışlarını daha da detaylı açıklamayı hedefliyor. Journal of Neuroscience ve benzeri hakemli dergilerde yayımlanan yeni araştırmalarda şu noktalar öne çıkıyor:
- Sosyal Bağın Gücü: Farelerin birbirine aşinalık derecesi, yardıma koşma hızını ve verdiği çabanın kapsamını etkiliyor. Tanıdık olmayan farelere karşı da yardım davranışı gözlemlense de aşina olunan fareler söz konusu olduğunda müdahale oranı ve müdahale süresi belirgin ölçüde artıyor.
- Hormonal Faktörler: Özellikle oksitosin ve vazopressin gibi sosyal davranışlarla ilişkili hormonların düzeylerinin, farelerin “arkadaşa yardım” davranışında rol oynadığı tespit edildi. Bu hormonların yapay olarak yükseltilmesi veya baskılanması, farelerin birbirine gösterdiği yardım miktarını doğrudan etkiledi.
- Davranışın Evrimi: Bazı araştırmacılar, söz konusu “canlandırma benzeri” çabaların basit bir “merak” sonucu ortaya çıkmadığı, aksine milyonlarca yıllık memeli evriminin bir parçası olduğu görüşünde birleşiyor. Farelerden şempanzelere, yunuslardan fillere kadar farklı türlerin, yardıma muhtaç akranlarını hayatta tutmaya yönelik benzer stratejiler geliştirdiği biliniyor.
Bilimsel İlerlemeye Katkıları
Farelerde gözlemlenen bu davranışlar, hayvanlar âleminde empati benzeri mekanizmaların ne kadar yaygın olabileceğini gösteriyor. İnsanların ilk yardım kurslarında öğrendiği temel adımların benzerinin, farklı beyin yapısı ve algı düzeyine sahip kemirgenlerde bile gözlemlenmesi, memeliler arasındaki sosyal bağların düşündüğümüzden daha köklü bir geçmişi olduğunu kanıtlar nitelikte.
Araştırmacılar, bu tür etkileşimlerin daha detaylı incelenmesiyle, insanlardaki sosyal davranış bozukluklarına (örneğin otizm spektrum bozuklukları) dair yeni tedavi stratejilerinin geliştirilebileceğini umuyor. Farelerdeki yardım davranışını yönlendiren genetik ve hormonal faktörlerin keşfi, insanlarda da benzer süreçleri daha iyi anlamanın kapılarını aralayabilir.
Sonuç
Farelerin, baygın haldeki bir arkadaşını uyandırma çabası göstermesi, bilim insanlarının memeli türleri arasındaki sosyal etkileşimleri yeniden değerlendirmesine neden oldu. Farklı laboratuvarlarda devam eden araştırmalar, bu davranışların çeşitli koşullarda nasıl şekillendiğini anlamayı hedefliyor. Elde edilen her yeni veri, gerek evrimsel biyoloji gerekse tıbbi uygulamalar açısından önemli bir referans oluşturuyor. Uzmanlar, bu bulguların hayvan davranışlarıyla ilgili kavrayışımızı genişlettiği kadar insanlardaki empati ve yardım etme güdüsünün kökenine de ışık tutabileceğini belirtiyor.
